Arz & Talep

Harika bir konu! Arz ve talep, ekonominin ve dolayısıyla borsanın temel dinamiklerini oluşturur. Bu önemli konuyu "yatirimgurusu.com" okuyucuları için daha da anlaşılır, akıcı ve SEO odaklı bir şekilde yeniden düzenleyelim:

Arz Talep Nedir? Borsa Fiyatlarını Belirleyen Temel Güçler

Hisse senedi piyasalarında fiyatların neden sürekli hareket ettiğini, neden bazen yükselip bazen düştüğünü hiç merak ettiniz mi? Bu hareketlerin temelinde yatan en önemli dinamiklerden biri, ekonominin temel taşlarından olan arz ve talep ilişkisidir. Yatırım Gurusu olarak bu yazımızda, arz ve talebin ne olduğunu, birbirleriyle nasıl etkileşime girdiğini ve borsa fiyatlarını nasıl şekillendirdiğini detaylarıyla inceleyeceğiz.

Arz Nedir? Piyasaya Sunulan Değer

Genel anlamıyla arz, belirli bir ürünün, malın veya hizmetin belirli bir zamanda, belirli bir fiyattan piyasaya sunulması, yani satışa hazır hale getirilmesidir. Örneğin, bir fabrikada ayda 1000 adet A ürünü üretilip satışa sunuluyorsa, bu ürünün aylık arzı 1000 adettir.

Borsa özelinde ise arz, farklı fiyat seviyelerinden satışa sunulmuş toplam hisse senedi adedini ifade eder. Her hissedar, elindeki hisselere bir değer biçer ve belirli bir fiyattan o hisseleri satmaya istekli olur. Bir hisse senedinin borsadaki toplam arzı, o hisseye sahip olan tüm yatırımcıların çeşitli fiyat seviyelerinden satmak istediği toplam miktarı gösterir. Ancak bu arz miktarı sadece mevcut hissedarların anlık satış istekleriyle sınırlı değildir. Arzı etkileyen daha geniş faktörler de vardır:

• Piyasa Dinamikleri: Genel piyasa eğilimleri, yatırımcı duyarlılığı.
• Ekonomik Koşullar: Büyüme oranları, enflasyon, işsizlik gibi makroekonomik göstergeler.
• Ekonomi Politikaları: Faiz kararları, vergi düzenlemeleri gibi devlet politikaları.

Ayrıca, bir şirketin ilk defa halka arz edilmesi de piyasaya yeni bir hisse arzının girmesi anlamına gelir. Bu konu hakkında daha fazla bilgiyi yatirimgurusu.com'daki "Halka Arz Nedir?" başlıklı yazımızda bulabilirsiniz.

Talep Nedir? Satın Alma İsteği

Arzın karşısında yer alan talep ise, genel tanımıyla piyasada bulunan belirli bir ürün, mal veya hizmete yönelik, belirli bir fiyattan satın alma isteği ve gücüdür. Günlük alışverişlerimizde olduğu gibi, markaların "arz" ettiği ürünlere duyduğumuz "talep" sonucu satın alma işlemini gerçekleştiririz.

Hisse senedi piyasasında ise talep, yatırımcıların belirli bir fiyattan satın almayı istedikleri toplam hisse senedi miktarını gösterir. Bir hisse senedine olan talep arttıkça, o hisseyi o fiyattan almak isteyen potansiyel yatırımcı sayısı da artıyor demektir. Hisse senetlerine olan talebi etkileyen başlıca faktörler şunlardır:

• Ekonomik Veriler: Olumlu ekonomik veriler (örneğin, beklenen üzerinde büyüme) genellikle şirket kârlılıklarının artacağı ve dolayısıyla hisse senetlerinin değerleneceği beklentisini yaratarak talebi olumlu etkiler. Tersi durumda ise talep azalabilir.
• Faiz Oranları: Faiz oranlarındaki artış, genellikle hisse senetlerine olan talebi azaltır. Çünkü faizler, borsaya göre genellikle daha düşük riskli bir alternatif yatırım aracı olarak görülür. Faizler yükseldiğinde, bazı yatırımcılar risk almak yerine garantili getiriyi tercih ederek fonlarını faize kaydırabilir, bu da borsaya olan talebi azaltarak hisse senedi fiyatlarında düşüşe neden olabilir. Faizler düştüğünde ise genellikle tersi bir etki gözlemlenir.
• Şirketlerin Finansal Performansı: Yatırım yapılmak istenen şirketin açıkladığı çeyreklik bilançolar, kârlılık trendleri, borçluluk durumu ve analist beklentilerini aşan olumlu sonuçlar, şirketin sağlıklı bir yapıya sahip olduğunu gösterir ve hisselerine olan talebi artırabilir.

Borsada Arz-Talep İlişkisi: Fiyatlar Nasıl Oluşur?

Arz ve talep arasındaki ilişki, serbest piyasa ekonomisinin temelini oluşturur ve hisse senedi fiyatlarının nasıl belirlendiğini anlamamızı sağlar. Borsaların temel amacı, alıcıları (talep) ve satıcıları (arz) bir araya getirerek işlemlerin adil ve şeffaf bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır.

Arz ve talep bir noktada buluştuğunda, yani belirli bir fiyattan satılmak istenen hisse miktarı ile o fiyattan alınmak istenen hisse miktarı eşitlendiğinde, "piyasa dengesi" oluşur ve o anki hisse fiyatı bu denge noktasında belirlenir. Yatırım Gurusu olarak, bu denge noktasının sabit olmadığını, arz ve talepteki değişimlere bağlı olarak sürekli hareket ettiğini ve fiyatların bu değişimlere göre anlık olarak güncellendiğini vurgulamak isteriz.

Bunu basit bir örnekle açıklayalım (Normalde borsalar milyonlarca alıcı ve satıcının olduğu karmaşık yapılar olsa da, burada 2 kişi üzerinden basitleştireceğiz):

• Diyelim ki borsada işlem gören B şirketinin hisselerinden bir yatırımcı elindeki 10 adet hisseyi 10 TL'den satmak istiyor. Bu durumda, 10 TL fiyat seviyesinde B hissesinin arzı (bu satıcı özelinde) 10 adettir.
• Eğer başka bir yatırımcı da B şirketinin hisselerinden 10 TL fiyatla 10 adet almak isterse, aynı fiyat seviyesinde arz ve talep buluştuğu için alım-satım işlemi gerçekleşir ve hissenin o anki güncel piyasa fiyatı 10 TL olarak belirlenir.
• Şimdi, B şirketi hakkında çok olumlu bir haber çıktığını ve daha fazla yatırımcının bu hisseyi almak istediğini düşünelim (talep artışı). 10 TL'den satılan tüm hisseler alındıktan sonra, yeni alıcılar daha yüksek fiyatları kabul etmeye başlar. Eğer bir sonraki satıcı hisselerini 11 TL'den satmak istiyorsa ve bu fiyattan alıcı çıkarsa, hissenin güncel fiyatı 10 TL'den 11 TL seviyesine yükselecektir.

Unutulmamalıdır ki bir hisse senedinin aynı anda birden fazla işlem fiyatı olamaz. Fiyat, o "an" içerisinde alıcı (talep) ve satıcının (arz) anlaştığı seviyede oluşur ve bu seviye sürekli değişebilir.

Arz ve Talep Değişimi: Piyasayı Hareket Ettiren Güçler

Genel olarak bakıldığında talep, arza kıyasla finansal olaylara, haber akışlarına ve yatırımcı beklentilerine daha hızlı tepki verebilen, daha çabuk değişebilen taraftır. Arzın değişimi ise genellikle daha yavaş ve şirketlerin stratejik kararlarına bağlı bir süreçtir.

Bir şirket, hisselerinin arzını (dolaşımdaki pay sayısını) etkilemek için çeşitli yöntemlere başvurabilir:

• Hisse Geri Alımları (Buybacks): Şirketin kendi hisselerini piyasadan geri toplamasıdır. Bu durum, dolaşımdaki hisse sayısını azaltarak (arzı daraltarak) mevcut hissedarların payını artırır ve genellikle hisse fiyatına olumlu yansır (talep sabitken arz azalırsa fiyat yükselir).
• Ters Hisse Bölünmesi (Reverse Stock Split): Dolaşımdaki hisse senetlerinin belirli bir oran karşılığında birleştirilerek sayısının azaltılmasıdır. Örneğin, 10:1 ters bölünmede her 10 adet hisse 1 adet hisseye dönüşür. Bu da hisse başına fiyatı artırırken toplam arzı azaltır.

Bu tür kurumsal eylemlerin hisse fiyatlarına ve yatırımcılara etkileri hakkında daha fazla bilgiyi yatirimgurusu.com'daki ilgili makalelerimizde bulabilirsiniz.

Çok sık olmasa da, bir hissenin arzı tamamen de sonlanabilir. "Listeden çıkartma" (Delisting) veya halk arasında bilinen tabiriyle "tahtasının kapatılması" bu duruma örnektir. Bu, ilgili şirketin hisselerinin borsadan tamamen çekilmesi anlamına gelir ve genellikle şirketin borsa kotasyon şartlarını artık sağlayamadığını (örneğin iflas) gösterir. Lehman Brothers, Worldcom gibi küresel örneklerin yanı sıra Borsa İstanbul’dan Goldaş Kuyumculuk, Emsan Paslanmaz Çelik Sanayi gibi şirketler bu duruma örnek gösterilebilir.

Bunun yanı sıra, şirketlerin listeden çıkmaları için iflas etmelerine gerek yoktur. Halka açık bir şirket, çeşitli nedenlerle (örneğin başka bir şirket tarafından satın alınma) yeniden "özel bir şirkete" dönüşebilir. Hepimizin bildiği "Dunkin' Brands" (Dunkin' Donuts) markası, 2020 yılında Inspire Brands tarafından satın alınarak özel bir şirkete dönüşmüş ve borsadaki hisse arzını sıfırlamıştır.

Arz-Talep Grafiği ve Fiyat Sinyalleri

Bir arz-talep grafiğini veya piyasa derinliğini incelerken temel olarak şu sinyalleri ararız:

• Eğer belirli bir fiyat seviyesinde veya bölgesinde talep, arzın üzerine çıkıyorsa (yani alıcı isteği satıcı isteğinden fazlaysa), bu durum fiyatın yükselme potansiyeline işaret eder. Teknik analizde bu tür bölgelere genellikle "talep bölgeleri" (demand zones) denir.
• Tam tersi durumda, yani arz talebin üzerine çıktığında (satıcı isteği alıcı isteğinden fazlaysa), bu da fiyatın düşme ihtimalini gösterir. Bu tür bölgeler ise "arz bölgeleri" (supply zones) olarak adlandırılır.

Bu bölgeleri doğru tespit etmek ve yorumlamak, yatırım stratejileri oluştururken önemli bir avantaj sağlayabilir. Arz-talep dinamiklerini anlamak, piyasa hareketlerini daha iyi okumanıza ve daha bilinçli yatırım kararları almanıza yardımcı olur. Yatırım Gurusu olarak, bu temel prensipler üzerine kurulu analiz ve eğitim içeriklerimizle yatırım yolculuğunuzda size destek olmaya devam ediyoruz.